Τζαμάλες....Το έθιμο που χάνεται στα βάθη των χρόνων ..Η ετυμολογία της Τζαμάλας

"Τα Γιάννενα μέσα στο χρόνο"
Γράφει η Αννα Μπούκα
πηγη 

Οι λαογράφοι, Έλληνες και ξένοι, συμφωνούν ότι πολλά από τα έθιμά μας έχουν αρχαία προέλευση.
Και το έθιμο της τζαμάλας δείχνει να είναι πραγματικά πάρα πολύ παλιό.

Ετυμολογία της Τζαμάλας.

Η λέξη τζαμάλα (καθώς και η: τζώρα και: τζωρα-μπίνα) παραμένει ανερμήνευτη στο στόμα του γιαννιώτικου λαού. Άλλοι την θέλουν αρβανίτικη και άλλοι τουρκική.

Το σίγουρο είναι πως στην Θράκη υπήρχε το έθιμο της Τζαμάλας ­Καμήλας, ένα “δρώμενο” που περιγράφει και ο ποιητής Γ. Βιζυηνός κατά τα τέλη του 19ου αιώνα. (Ενα πανάρχαιο αγροτικό έθιμο της Ανατολικής Θράκης, που τελείται στο τέλος Οκτωβρίου, ή, σε άλλες περιπτώσεις, στις αρχές Νοεμβρίου και έχει σκοπό την εξασφάλιση της καλής σοδειάς μετά τη σπορά).

Ο λαογράφος Πούχνερ πιστεύει πως από εκείνο το έθιμο προήλθε η ονομασία τζαμάλα (από την αραβική που σημαίνει την καμήλα), η οποία μέσω μετωνυμίας παραδόθηκε και σε άλλα φαινόμενα του καρναβαλιού.

Βέβαια, ο ίδιος χαρακτηρίζει με αυτή την λέξη, όχι τις μεγάλες γιαννιώτικες φωτιές, αλλά τους αποκριάτικους αγερμούς(αγερμός είναι .η εθιμική εορταστική επίσκεψη ομάδας προσώπων στα σπίτια μιας κοινότητας συνήθως σε γιορτές, για να πουν τραγούδια και να ευχηθούν υγεία και ευτυχία ) που γίνονταν στα Γιάννενα για το μάζεμα των ξύλων, τα οποία έκαιγαν σ’ αυτές τις φωτιές:

Πραγματικά, ερμηνεύεται ως καμήλα η τζαμάλα, αν φανταστεί κανείς τον τρόπο με τον οποίο θα χτυπούσαν άλλοτε τα παιδιά τις πόρτες και θά ’μπαιναν στις αυλές των σπιτιών για να “κλέψουν”, είτε να πάρουν τα ξύλα, τραγουδώντας το:

“Ξύλα για… ξύλα για τ’ς απουκριές να χορέψουν οι γριές…” το οποίο ακόμη θυμούνται και χορεύουν οι γιαννιώτες.

Ωστόσο, στα ηπειρωτικά λεξιλόγια που κατέγραψαν τους ιδιωμα­τισμούς αυτού του λαού, η λέξη καταχωρείται ως συνώνυμη όχι του αγερμού, αλλά της ίδιας της φωτιάς. Ιδιαίτερα, σημαίνει την μεγάλη φωτιά, την μεγάλη φλόγα, την ζωηρή πυρά .

Συγχρόνως να αναφέρουμε εδώ πως, ο γιαννιώτης, τζώρα αποκα­λεί τον χοντροκέφαλο, τον κουτό.Ο λογογράφος Θοδωρής Σαμαράς, σε έρευνα του για την ετυμολογία της λέξης μεταξύ άλλων αναφέρει: Και η λέξη τζαμάλα, συνειρμικά συγγενεύει με τη δαμάλα (λέξη αρχ. ελληνική), δηλαδή την χοντρο­καμωμένη..

Στα μάτια ενός σύγχρονου παρατηρητή, τα επίθετα αυτά δεν είναι διόλου άτοπα.
Κάθε μια από αυτές τις συνοικιακές φωτιές, που καίνε τόσο πολλά και χοντρά κούτσουρα, είναι και τζώρα -χοντρο-κέφαλη και δαμάλα -χοντροκαμωμένη!!! Πρόκειται για κούτσουρα με τέτοιες συνήθως διαστάσεις, που τα σηκώνουν δυο-δυο οι άντρες να τα ρίξουν στη φωτιά…

Αυτά τα ονόματα υπερίσχυσαν στην `Ηπειρο, αντί των: φανών, κλαδάρες, μπουμπούνες, όπως αποκαλεί τις μεγάλες αυτές ευετηρικές φωτιές αλλού ο λαός .