Η κακοποίηση στην παιδική ηλικία και τα αποτελέσματά της στην ενήλικη ζωή

Όλοι και ιδιαίτερα εσείς που προσφέρετε εθελοντικές υπηρεσίες στο φορέα της Πρωτοβουλίας για το παιδί, ενδεχομένως υπήρξατε μάρτυρες σκηνών βίας και φαντάζομαι πως είστε περισσότερο ευαισθητοποιημένοι από τους υπόλοιπους τόσο για το τι είναι η κακοποίηση, όσο και για τα τραύματα που προκαλεί στις παιδικές ψυχές.

Επειδή διαπραγματευόμαστε ένα τόσο ευαίσθητο θέμα που αφορά την παιδική κακοποίηση, δηλ τη σωματική και ψυχολογική παραβίαση της ατομικότητάς τους

θα ήθελα να δημιουργήσουμε σήμερα μαζί ένα ασφαλές πλαίσιο,

ώστε να προσεγγίσουμε το θέμα, με τρόπο που να μη μας καταβάλλει, έχοντας πάντα στο νου μας ότι, ανεξαρτήτως των προσωπικών μας εμπειριών και βιωμάτων,

το γεγονός ότι είμαστε σήμερα εδώ αποδεικνύει ότι τελικά καταφέραμε να επικαλεστούμε και να αντλήσουμε υποστήριξη από τις εσωτερικές δυνάμεις εκείνες που μας βοήθησαν να φτάσουμε στο επίπεδο να μπορούμε να προσφέρουμε υποστήριξη σε αυτούς που σήμερα μάχονται με τον εφιάλτη της κακοποίησης.

Τι είναι η κακοποίηση;

Aν θέλουμε να ρίξουμε μια πιο κοντινή ματιά, θα μπορούσαμε να πούμε πως η κακοποίηση, με την έννοια της βίαιης παραβίασης των ορίων συνήθως ακολουθεί μια κλιμακωτή πορεία:

1. ΠΑΡΑΜΕΛΗΣΗ:

Με τον όρο παραμέληση εννοούμε την αφαίρεση της δυνατότητας από το παιδί να ανατραφεί με τρόπο που καλύπτει τις ανάγκες του. Η φροντίδα του παιδιού είναι ανεπαρκής ή ακατάλληλη στο βαθμό που τίθεται σε κίνδυνο η υγεία και η ανάπτυξή του.

-          Σωματική: Αφαίρεση του δικαιώματος να τρέφεται σωστά,

Παράβλεψη των κανόνων υγιεινής και φροντίδα της υγείας του παιδιού,

Ελλιπής επιτήρηση,

Εγκατάλειψη.

-          Εκπαιδευτική: Παραβίαση του δικαιώματος να παρακολουθεί το σχολείο συστηματικά και να υποστηρίζεται από το γονέα ή τους φροντιστές του, ώστε να λαμβάνει επαρκή εκπαιδευτική γνώση.

-          Συναισθηματική: Παραβίαση των συναισθηματικών αναγκών του για ασφάλεια και προστασία.

Συνήθως η παραμέληση θέτει τις βάσεις για τη μετέπειτα ψυχολογική και σωματική κακοποίηση.

2. ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ: Σημαντικότερη βλάβη από την σωματική – δυσκολότερος εντοπισμός της

-          Εκφοβισμός – απειλή

-          Εκμετάλλευση – υποτίμηση – γελοιοποίηση

-          Υβριστικοί χαρακτηρισμοί – απόρριψη,

-          Συναισθηματική απροσφορότητα (αντιφατικός τρόπος αντίδρασης από την πλευρά των γονέων)

-          Σκηνές βίαιων αντιδράσεων στο ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον ακόμη και αν το ίδιο το παιδί δεν είναι αποδέκτης της βίας,

-          Έκθεση σε σκηνές σεξουαλικών συμπεριφορών που δεν αρμόζουν στην ηλικία του,

-          Έκθεση σε πορνογραφικό υλικό.

Πιο συγκεκριμένα: Παραβίαση των διαστάσεων του:

-          Χρόνου : τακτού ωραρίου, κανόνων, συνέπεια-σταθερότητα οικογενειακού περιβάλλοντος.

-          Χώρου: Ατομικού (αντικειμενικού – χώρος που του παιδί μπορεί να καλύψει τις ανάγκες μελέτης – παιχνιδιού) Ψυχολογικού: του επιπέδου εγγύτητας που το παιδί έχει ανάγκη. Πχ κλαίει και το αφήνω.

-          Συμπεριφοράς: παιχνίδια εξουσίας – επιβολή τιμωρίας και ποινών, χωρίς προειδοποίηση και με απόλυτο και αυστηρό τρόπο.

Όλα αυτά συντελούν στην καλλιέργεια ενός απειλητικού κλίματος μέσα στην οικογένεια που δημιουργεί ένα μόνιμο περιβάλλον ανασφάλειας του οποίου οι συνέπειες στην εξέλιξη του παιδιού μπορεί να είναι περισσότερο τραυματικές από την ίδια τη χρήση βίας.

3. ΣΩΜΑΤΙΚΗ  – ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ

Χρήση βίας, σκόπιμη πρόκληση τραυματισμού με στόχο, συνήθως, την τιμωρία:

Σεξουαλική εκμετάλλευση – αιμομιξία,

Σημάδια στο σώμα,

Τραυλισμός και εγκεφαλικές βλάβες.

Ποιες είναι οι ενδείξεις ότι ένα παιδί κακοποιείται;

Χρησιμοποιώντας την παραπάνω κλιμακωτή διάταξη του σχήματος μπορούμε να ξεκινήσουμε από τις πρώτες ενδείξεις που δηλώνουν ότι ένα παιδί είναι θύμα κακοποίησης.

Αν αναλογιστούμε αυτή τη διάταξη, μπορούμε να είμαστε υποψιασμένοι και να παρέμβουμε άμεσα, προτού η κακοποίηση εκδηλωθεί σωματικά.

Ο όρος «παγωμένο βλέμμα» περιγράφει τη χαρακτηριστική έκφραση που έχουν τα παιδία που είναι ή υπήρξαν θύματα κακοποίησης.

Πιο αναλυτικά, τα θύματα τις κακοποίησης εμφανίζουν ενδέιξεις:

Παραμέλησης: - παραμελημένη εμφάνιση και υγιεινή,

-          Ενδεχομένως επιβραδυμένη σωματική ανάπτυξη λόγω ανεπαρκούς διατροφής

-          Χαμηλή σχολική επίδοση, λόγω ανεπαρκούς εκπαιδευτικής υποστήριξης

-          Χρήση οινοπνευματωδών ή τοξικών ουσιών από το παιδί

Ψυχολογική κακοποίησης: - Απομόνωση – μειωμένη κοινωνικότητα

-          Προβλήματα συμπεριφοράς  - τάσεις φυγής

-          Θυμός και βίαιες αντιδράσεις

-          Ενασχόληση με σεξουαλικές έννοιες (λέξεις / περιγραφές σεξουαλικών σκηνών)

-          Επίμονες φοβίες

-          Διαταραχές ύπνου και διατροφής

-          Ελλειμματική προσοχή

-          Μαθησιακές δυσκολίες

-          Έντονος φόβος για συγκεκριμένους ανθρώπους

-          Κλάματα και συναισθηματικά ξεσπάσματα, χωρίς προφανή αιτία

-          Μόνιμη αίσθηση απειλής / ανασφάλεια

-          Συχνά παράπονα για πόνους, ως αποτέλεσμα αυξημένου άγχους

Σωματική / σεξουαλική κακοποίησης: – σημάδια στο σώμα : μελανιές, εξαρθρώσεις, κατάγματα στο κεφάλι, δηλητηρίαση, κάψιμο από τσιγάρο

-          Τραυλισμός και εγκεφαλικές βλάβες, σε ακραίες περιπτώσεις

-          Φόβος του παιδιού να εμπλακεί σε δραστηριότητες που μπορούν να το κάνουν να εκθέσει το σώμα του (πχ αθλητισμός)

-          Φόβος του παιδιού να αγγίζουν το σώμα του, ακόμη και σε περιπτώσεις που χρειάζεται (πχ σε μια ιατρική εξέταση)

Ποιοι είναι οι πιθανότεροι δράστες της κακοποίησης;

Όταν μιλάμε για παιδιά στις περισσότερες περιπτώσεις οι θύτες βρίσκονται στο στενό ή ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον, καθώς οι χώροι στους οποίους κινείται ένα παιδί είναι περιορισμένοι.

Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι οι δράστες της κακοποίησης ΔΕΝ είναι μόνο άντρες, ούτε προέρχονται μόνο από τα κατώτερα κοινωνικά – οικονομικά στρώματα. Υπάρχει ένα λανθασμένο στερεότυπο που αυτοματοποιεί τη σκέψη μας προς αυτή την κατεύθυνση.

Ωστόσο είναι χρήσιμο να είμαστε σε επαγρύπνηση, καθώς πρόκειται για λανθασμένο τρόπο σκέψης που μας κάνει πολλές φορές να αποκλείουμε άλλες περιπτώσεις και να επιτρέπουμε, με κάποιο τρόπο να διαιωνίζεται ο εφιάλτης της κακοποίησης. Μεγαλύτερο βαθμό επικινδυνότητας εμφανίζουν:

-          Γονείς με σοβαρές ψυχιατρικές διαταραχές (κατάθλιψη, σχιζοφρένεια, διαταραχές προσωπικότητας) και κατά συνέπεια δυσκολίες να ελέγξουν τον εαυτό τους

-          Ναρκομανείς – αλκοολικοί (δεν έχουν έλεγχο των παρορμήσεών τους)

-          Σωματικά ή διανοητικά ανάπηροι

-          Γονείς που δεν μπορούν να αντέξουν τις ευθύνες του γονεικού ρόλου και συνήθως φέρνουν παιδιά στον κόσμο από ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες

Ποια είναι η πιθανή εξέλιξη των παιδιών που κακοποιούνται;

Η κακοποίηση, με κάθε μορφή της δημιουργεί τραύματα που δύσκολα επουλώνονται.

Ιδιαίτερα όταν πρόκειται για βιώματα που ταυτίζονται με την παιδική ηλικία, αναπόφευκτα τη χρωματίζουν με τα μελανότερα χρώματα, καθώς αφήνουν μηνύματα που αντηχούν σε όλη τη ζωή και δίνουν σκληρά μαθήματα δημιουργώντας και, πολλές φορές αναπαράγοντας, ολόκληρα μοτίβα δράσης. (σενάρια ζωής).

Δεν είναι αλήθεια ότι, όποιος κακοποιήθηκε στην παιδική του ηλικία, απαραίτητα θα γίνει ο ίδιο δράστης κακοποίησης, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις αυτός που κακοποιεί σήμερα, έχει ήδη υπάρξει θύμα κακοποίησης στο παρελθόν.

Από τα παραπάνω φαίνεται πως τα θύματα της κακοποίησης βασανίζονται από ένα συσσωρευμένο θυμό που:

-          όταν στρέφεται προς τους άλλους μετουσιώνεται σε βία και επιθετικότητα, (παραβατικές συμπεριφορές και διαταραχές αντικοινωνικού τύπου)

-          όταν στρέφεται προς τον εαυτό, γίνεται κατάθλιψη και οδηγεί σε αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. (τάση προς καταχρήσεις – χρήση ουσιών – αυτοκτονικές τάσεις – αυτοτραυματισμοί)

Ως ενήλικες:

-          δυσκολεύονται να δημιουργήσουν ουσιαστικές κοινωνικές σχέσεις,

-          δεν έχουν σταθερή συμπεριφορά – διαταραχές στη δημιουργία δεσμών

-          χαμηλή αυτοεκτίμηση

-          αγχώδης διαταραχές – ετοιμότητα να αντιδρούν σε σημάδια κινδύνου και έντασης από το περιβάλλον

Τι μπορούμε να κάνουμε;

Στόχος του φορέα είναι η πρόληψη και η άμεση παρέμβαση για να σταματήσει ο κύκλος της θυματοποίησης των παιδιών.

Υποθέτω πως η Πρωτοβουλία για το παιδί αποτελεί μια επαρκώς συντονισμένη προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση.

Για να μην επεκταθούμε στους στόχους και στις δράσεις του Συλλόγου που είναι λίγο πολύ γνωστές σε εσάς που συμμετέχετε ήδη εθελοντικά,

Θα ήθελα να κλείσουμε αυτή τη σύντομη παρουσίαση, δίνοντας έμφαση στις δυνάμεις στις δυνάμεις που επικαλεστήκαμε ευθύς εξ’ αρχής. Είμαι σίγουρή πως ενώνοντας όλοι τις δυνάμεις μας θα μπορέσουμε να διαχειριστούμε, σε ένα κλίμα αμοιβαιότητας και συνεργασίας οτιδήποτε προκύψει, πάντα με γνώμονα τη δημιουργία ενός ασφαλούς και επιδιορθωτικού πλαισίου, για τα παιδιά που μας έχουν ανάγκη.

Αυτά είναι τα όπλα που πρόσφερε με ιδιαίτερη συνέπεια και ευαισθησία ο καθένας από εσάς για να πολεμήσουμε τον εφιάλτη της κακοποίησης.

Χρύσα Μπέκα-Ψυχολόγος

πηγη kathemera.gr