Από το Θεριακήσι και το Ρωμανό ...στα Άρματα ... και την Ελάτη

Χωριό χτισμένο κοντά σε κομβικό σημείο, στις ανατολικές παρυφές του όρους Τόμαρου (Ολύτσικα) το οποίο απέχει 24,5 χλμ Ν από τα Ιωάννινα. Ο οικισμός Αγία Κυριακή Θεριακησίου αποτελεί έδρα του Δήμου Δωδώνης. Στην περιοχή αναπτύσσονται αθλητικές δραστηριότητες (αναρρίχηση, ορειβασία). Το Μονοπάτι οδηγεί στους πρόποδες του Τόμαρου (Ολύτσικα).

Η τοπική κοινότητα Θεριακησίου αποτελείται από την τους οικισμούς Αγία Κυριακή, τα Εισόδια Θεοτόκου, το Θεργιακήσι και την Κανέττα και σύμφωνα με την τελευταία απογραφή του 2011 αριθμεί συνολικά 284 μόνιμους κατοίκους.

Το Θεριακήσι εκτείνεται οικιστικά από την κοιλάδα του Άνω Λούρου δυτικά, ως το Ροβίλιστο ανατολικά και ως το χάνι Φτελιάς επί της εθνικής οδού νότια. Ο παλιός του οικισμός «Παλαιοχώρι» έχει εγκαταλειφθεί και μένει ακατοίκητος πια.

Το Θεριακήσι αναφέρεται σε χειρόγραφο του 1613 της Μονής Βαρλαάμ Μετεώρων ως «Θιρεκήσι». Επίσης, ο Γάλλος Πουκεβίλ στο ταξίδι του από τα Γιάννινα προς την Άρτα περί το 1800, μετά το Χάνι Άι-Δημήτρη σημειώνει: «δρόμος λιθόστρωτος, έργο του Αλή πασά... νότια ως το χωριό Τιριακή ή Κυριακή (Tiriaki ou Kyriaki). Η Αγία Κυριακή σημειώνεται και στο χάρτη Barbie (1820) νοτιοδυτικά του Άι-Δημήτρη.

Το Θεριακήσι κάηκε από τους Τουρκαλβανούς τον Οκτώβριο του 1912. Αναγνωρίστηκε ως κοινότητα το 1919.

Ανέκαθεν η κύρια απασχόληση των κατοίκων είναι η γεωργία και η κτηνοτροφία. Τις τελευταίες δεκαετίες οι Θεριακησιώτες μετακινήθηκαν στα αστικά κέντρα ή μετανάστευσαν στο εσωτερικό της χώρας και λιγότεροι στο εξωτερικό. Οπωσδήποτε, οι νέοι στράφηκαν σε άλλα επαγγέλματα, στις τέχνες, τα γράμματα, τις επιστήμες.

Το πανηγύρι του χωριού γίνεται στις 7 Ιουλίου, της Αγίας Κυριακής.

Οι Θεριακησιώτες διασώζουν και τηρούν αρκετά από ταήθη και έθιμα της ποιμενικής και αγροτικής ζωής.

Μνημεία: Ο μύλος της Κουκουσιούν' στας με τη νεροτριβή. Βρίσκεται σε λειτουργία και σήμερα.

ΑΡΜΑΤΑ

Σε απόσταση 10 χλμ. απο τους Πάδες και 46 χλμ από την Κόνιτσα και αφού περάσετε την

απόκρημνη διάβαση της Σκάλας φτάνετε στα Άρματα. Το χωριό είναι κτισμένο στα 1030μ. στις πλούσιες σε νερά και κατάφυτες με μαυρόπευκα πλαγιές της κορυφής Σμίλιανος του Σμόλικα. Οι 30 περίπου μόνιμοι κάτοικοι του χωριού ασχολούνται με την υλοτομία και με την οικόσιτη κτηνοτροφία, ενώ ξακουστά είναι τα κηπευτικά προϊόντα που παράγονται στα κηπάρια γύρω από το χωριό.

Λέγεται πως το υπέδαφος της περιοχής είναι πλούσιο σε κοιτάσματα χαλκού και άλλων μεταλλευμάτων. Εικάζεται πως τα Άρματα οφείλουν την ονομασία τους στην ενασχόληση τον κατοίκων τους στα παλιά χρόνια, με την κατασκευή ειδών οπλισμού. Το χωριό καταστράφηκε ολοσχερώς από τους Τούρκους τον 17ο αιώνα και πολλοί κάτοικοι του κατευθύνθηκαν προς την Τεργέστη, ενώ κατά την διάρκεια του Β. Παγκόσμιου πόλεμου πυρπολήθηκε από τους Ναζί.

Πολλά ρέματα και χείμαροι πηγάζουν από τις γύρω πλάγιες των Αρμάτων και απολήγουν στον Αώο. Τα κυριότερα από αυτά είναι ο Ασπροπόταμος, η Κατράνια, το Ποτάμι, η Ασβεσταριά, η Βάλια Σιάκα, ο Σκράκας και ο Γαβριήλ. Στο μικρό οροπέδιο με την ονομασία «Βαρκός», που βρίσκεται στα 1600 μέτρα, σχηματίζονται δύο μικρές παροδικές όμορφες λιμνούλες. Τα Άρματα περιβάλλονται από τις κορυφές: Επτά Βρύσες, Παντιαφέντο, Σμίλιανος, Τσιούμα, Κύργουρι, Κάπα Τούρκο, Ντζιλουρούσιου, Κιάτρα Μπέτη και Παναγιά με υψόμετρο που κυμαίνεται από 2.000 έως 2.500 μέτρα και οι οποίες είναι κατάφυτες με δάση μαυρόπευκου, οξιάς και ρόμπολου.

Στο κέντρο του οικισμού, δίπλα από το πετρόχτιστο σχολείο, βρίσκεται ο ναός του Αγίου Νικολάου, που κτίστηκε μετά το πέρασμα του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού στα τέλη του 18ου αιώνα και αγιογραφήθηκε από Σαμαριναίους αγιογράφους. Στην είσοδο του χωριού μάλιστα, πάνω σε υπεραιωνόβια βελανιδιά σώζεται ο σταυρός που τοποθετήθηκε εκεί από τον Άγιο.

Οι εκκλησιές του Αγίου Δημητρίου και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που καταστράφηκαν από τα γερμανικά στρατεύματα το 1943, ξαναχτίστηκαν τη δεκαετία του 70. Ο ναός της Αγίας Παρασκευής οικοδομήθηκε το 1972 σε χώρο, όπου υπήρχε παλιότερα μοναστήρι, το οποίο καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1964.

Στα Άρματα θα σας εντυπωσιάσει το μοναδικό εν λειτουργία νεροπρίονο της περιοχής, το οποίο έχει ανακατασκευαστεί κατά τον παλιό παραδοσιακό τρόπο με ξύλινες καρούτες στη θέση παλιότερου νεροπρίονου καθώς και ο παλιός πέτρινος νερόμυλος που βρίσκεται λίγο πιο κάτω.

Τον Δεκαπενταύγουστο, στην κεντρική πλατεία, πραγματοποιείται παραδοσιακό πανηγύρι με δημοτική μουσική, χορούς, τοπικούς μεζέδες και κρασί. Στη μουσική της περιοχής κυριαρχεί η γκάϊντα, με μακεδονική προέλευση, και τα μπεράτια της Πίνδου. Στο χωριό υπάρχει μικρό καφενεδάκι που περιστασιακά προσφέρει και φαγητό και ενοικιαζόμενα δωμάτια.

ΕΛΑΤΗ ΖΑΓΟΡΙΟΥ

Η Ελάτη, αμφιθεατρικά χτισμένη σε μια δασωμένη βορινή περιοχή του βουνού Μιτσικέλι, με θέα προς τα βουνά και τα δάση της Τύμφης με εξαίρετο κλίμα, αποτελεί έναν κοντινό προορισμό απ' την πόλη των Ιωαννίνων αλλά ένα κεντρικό σημείο αναφοράς για την περιήγηση κάθε επισκέπτη και στα υπόλοιπα Ζαγοροχώρια. Στην Ελάτη μπορεί κανείς να επισκεφθεί την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, χτισμένη το 1806.

Χτισμένη στα ριζά του Μιτσικελίου η Ελάτη, αγναντεύει τη χαράδρα του Βίκου, τη Μπελόη, το Μονοδέντρι, το Βραδέτο, τα Άνω Πεδινά ,το Σκαμνέλι και στο βάθος του ορίζοντα, τμήμα του Πωγωνίου.

Η παλαιά ονομασία του χωριού, που συγκροτήθηκε το 16ο αιώνα κυρίως από οικογένειες κτηνοτρόφων από τους Γαβρισιούς, Πέτσαλη και Σλάβους από το Ζλάροβο, ήταν «Μπούλτση».Η πλούσια βλάστηση έδωσε εμπορεύσιμη ξυλεία στους κατοίκους, που έγιναν ξυλέμποροι, με επιχειρήσεις στα Γιάννενα και αλλού. Πολλοί ξενιτεύτηκαν στη Μακεδονία, Θράκη, Ρουμανία, Ρωσία. Το 18ο και 19ο αιώνα το χωριό ακμάζει. Χτίζονται αρχοντικά, εκκλησίες , σχολεία. Το 1926 ονομάστηκε Ελάτη.

ΡΩΜΑΝΟΣ

Χωριό χτισμένο στις νοτιοανατολικές απολήξεις των ορέων του Σουλίου, κοντά στα όρια με τους

νομούς Πρεβέζης και Θεσπρωτίας. Στην περιοχή έχουν εντοπιστεί αρχαίοι τάφοι και νεκροταφεία. Ο Ρωμανός έχει 505 κατοίκους. Απέχει 65 χλμ ΝΔ από την πρωτεύουσα.

Ο Ρωμανός (Τοπική Κοινότητα Ρωμανού - Δημοτική Ενότητα ΛΑΚΚΑΣ ΣΟΥΛΙΟΥ), ανήκει στον δήμο ΔΩΔΩΝΗΣ της Περιφερειακής Ενότητας ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ που βρίσκεται στην Περιφέρεια Ηπείρου, σύμφωνα με τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας όπως διαμορφώθηκε με το πρόγραμμα “Καλλικράτης”.

Η επίσημη ονομασία είναι “ο Ρωμανός”. Έδρα του δήμου είναι η Αγία Κυριακή και ανήκει στο γεωγραφικό διαμέρισμα Ηπείρου.

Κατά τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας με το σχέδιο “Καποδίστριας”, μέχρι το 2010, ο Ρωμανός ανήκε στο Τοπικό Διαμέρισμα Ρωμανού, του πρώην Δήμου ΛΑΚΚΑΣ ΣΟΥΛΙΟΥ του Νομού ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ.